Historie
(Mestreechs)
Veldeke 90 jaor
Dialekvereineging Veldeke kint ’n historie die noe bekans 100 jaor geleie, in 1926, is begonne. Toen kaome in Mestreech ’n deil notabele bijein die ziech oongerös maakde euver ’t trökloupe vaan ’t gebruuk vaan ’t Limburgs dialek. Die zörg waor neet nui: al in de 18e en 19e ieuw vinde veer publicaties boe-in de vreis weurt oetgesproke tot ’t dialek verlore zal goon oonder invlood vaan aonvankelek ’t Frans en later ’t Nederlands es officieel taol. In 1926 weurt de beoefening en in stand hajding vaan de Limburgse dialekte veur ’t iers in vereinegingsverband gepropageerd. De naom Veldeke verwijs nao d’n diechter Henric vaan Veldeke dee ach ieuwe ieder zien veerze sjreef in d’n toentertied gebrukeleke streektaol. Meh aonvaankelek sjreef me de naom nog mèt puntsjes tösse de lètters, boemèt Veldeke ’n aofkorting woort veur ’t motto: Veur Eder Limburgs Dialek Ein Krachtege Einvörmegheid”. Daomèt woort vaan d’n eine kant verweze nao de väölvörmegheid vaan de dialekte die Limburg riek waor (en is), oonderwijl vaan d’n andere kant ’t streve nao uniformering vaan spelling en weergaof daovaan woort oetgedrök.
De spelling
De kwestie vaan de spelling zal Veldeke tot op d’n daag vaan vendaog achtervolge. Oondaanks herhaoldeleke poginge um de klaankriekdom vaan de versjèllende dialekte in sjriefwijs en leesteikens te vaange (de lèste Spellingwijzer dateert vaan 2003), hantere väöl auteurs nog ummer hun eige lokaal variante. Die lokaal versjèlle leie in de loup vaan de jaore daarteg vaan de veurege ieuw detouw tot in versjèllende plaotse lokaal Veldeke-kring weurde opgeriech. Kèrkraoj löp daobij veurop, Valkeberg volg op de voot. ’t Oetveure vaan toneelveurstèllinge in ’t plaotselek dialek vörmp ’n belaankrieke driefveer. Veldeke Limburg gief vaan begin aof aon ’n tiedsjrif oet boe-in veurnaomelek literair dialektekste oet de ganse provincie weurde aofgedrök. Ouch weurt ’t publicere vaan wetensjappelek oonderzeuk nao taolkundege oonderwerpe gestimuleerd. Dit tiedsjrif – einvoudeg ‘Veldeke’ geneump – zal langen tied de belaankriekste activiteit vaan de vereineging blieve. In de redactie zien indertied prominente Limburgers actief wie Winand Roukens, Edmond Jaspar, Sjeng Tans en Piet Stroeken.
D’n oorlog
Oonder d’n Twiede Wereldoorlog deit ziech ’t opvallend versjijnsel veur tot ’t aontal leie vaan Veldeke explosief greujt. Oonder ’t regime vaan ’ne vreempde bezètter zeuke Limburgers nao ’n meneer um de verboondenheid mèt hunnen eige geboortegroond, provincie en land aon te hole. Veldeke veurzuut klaorbliekelek in die behoofte want ’t leie-aontal stijg in die ierste oorlogsjaore vaan 300 nao ruim 800. Al weurt Veldeke verpliech ziech in te sjrieve bij de Kultuurkamer, ’t tiedsjrif weurt inhaajdelek wieneg in de weeg gelag. Mesjiens is ’t veur ‘ne boetestaonder meujelek te leze dialek ’n reie veur die relatief vrijheid. Mesjiens ouch dreug ‘t ‘volkseige’ karakter vaan ’t aondachsgebeed vaan Veldeke bij aon minder wantrouwe vaan de bezètter. Dat verhindert neet tot individueel redactieleie en propagandiste vaan Veldeke probleme oondervinde mèt Duitse bemeujenis, wat hun noedzaak ‘ne stap trök te doen. Ouch lievert ’t greujend aontal leie probleme op bij de verdeiling door de bezètter vaan ’t wienege pepier wat ter besjikking stoont. Oondaanks die tegesleeg en barrières wèt Veldeke good op de bein te blieve oonder de oorlogsjaore.
De Kring
De greuj dee Veldeke doormaak oonder d’n oorlog, zèt ziech door nao de bevrijing. In ummer mie plaotse weurde lokaal Veldeke-kring opgeriech. En mèt succes: de ierste bijeinkoms mèt veurdrachte in ’t dialek vaan de Krink Vinlo trèk 500 bezeukers. D’n touwloup vaan belangstèllende en leie leit ouch detouw tot de taolkwestie oonderwerp vaan väöl dispute weurt. Tegestanders vaan ’t dialek verwiete Veldeke in zien tijdsjrif inkel ‘rijmselkes’ te publicere die ziech neet kinne mete mèt ’t literair niveau vaan tekste in ’t Nederlands. Ouch de verdinking tot kinder die mèt dialek zien opgeveujd, ‘nen achterstand oploupe bij ’t gebruuk vaan ’t Nederlands (en daodoor minder kans make op d’n arbeidsmerret), deit opgeld. Dat remp Veldeke neet in zienen iefer um mèt publicaties en prizzentaties vaan proza, poëzie en zaank in ’t dialek ummertouw mie aon de weeg te tummere. Vaan noe aof aon weurt vol ingezat op ’t opriechte vaan lokaal kring bij ’t bereike vaan de Limburgse bevolking. Een neet zoonder rizzeltaot: momenteel (2017) bedreug ’t aontal leie vaan Veldeke mie es 2800, verdeild euver 10 lokaal kring.
Euver de historie vaan Dialekvereineging Veldeke is in 2016, bij gelegenheid vaan ‘t 90-jaoreg bestoon, e book versjene boe-in de oontwikkeling – in gooj en slechte tije – vaan de vereineging oetgebreid is gedocumenteerd en touwgaankele besjreve:
Drs. Luc Wolters, Veldeke Limburg 1926-2016, Roermond 2016.
’t Book is noe veur de pries vaan € 5,- (exclusief versjikkoste) te bestèlle via de webwinkel op deze website.